Rewolucja przemysłowa, austrolibertarianie i Oświecenie

Jak słusznie przewidywałem, najbardziej jaskrawa i odważna teza mojej najnowszej książki pt. „Dzieje kapitalizmu” już wywołuje polemiki.

            O tym, że tak będzie wiedziałem jeszcze zanim przystąpiłem do pisania swojej kolejnej pracy. Teza głosząca, że rewolucja przemysłowa dokonała się przede wszystkim za sprawą imperialno-inflacyjnej działalności Anglii, a następnie Imperium Brytyjskiego była mi bliska od bardzo dawna, choć w środowisku libertariańsko-austriacko-wolnościowym jej wypowiadanie nie należało nigdy (i nadal nie należy) do popularnych. Tego typu poglądy można było zawsze usłyszeć w środowiskach wrogich filozofii wolności oraz austriackiej szkole ekonomii, które cynicznie zalecają ręczne sterowanie polityką pieniężną zgodnie z określonym paradygmatem (czy to marksistowskim, keynesistowskim, monetarystycznym czy jakimkolwiek innym).

            Czując naturalny wstręt do teorii Keynesa, Friedmana i im podobnych instynktownie rozumiałem jednak, że o ile w zakresie swoich ogólnych zaleceń i wniosków są one chybione i prowadzą do bardzo szkodliwych, jeśli nie katastrofalnych, wniosków, o tyle opisywany przez nie mechanizm kontroli waluty, czy budżetu państwa odzwierciedla pewną rzeczywistość funkcjonowania Lewiatana. Na tej zasadzie powtarzana niczym mantra przez niezliczone rzesze mainstreamowych ekonomistów i historyków gospodarki teza o tym, że zwiększanie ilości pieniądza w gospodarce (np. w wyniku odkryć nowych złóż czy też działalności systemu bankowego) pobudza gospodarkę i zwiększa efektywność wydawała mi się zawsze ciekawa o tyle, że zdradzała sposób myślenia wszystkich etatystów. Jako zwolennik austriackiej szkoły ekonomii nie zgadzałem się nigdy z tego typu teoriami, lecz miały one dla mnie ogromną wartość poznawczą.

            W najbardziej bliskim mi środowisku myślicieli „austrolibertariańskich” przekonanie o bliskich związkach łącząych ze sobą kreację pustego pieniądza z wybuchem rewolucji przemysłowej jest – i mam tego pełną świadomość – niezwykle rzadkie, by nie powiedzieć nieobecne. Jeśli przeczytamy prace Misesa, Hoppego, czy nawet Rothbarda, nie znajdziemy nigdzie wyrażonej wprost tezy, iż dodruk pieniądza mógł mieć coś wspólnego z nagłą eksplozją wydajności, efektywności i innowacyjności gospodarki. Wręcz przeciwnie, szkoła austriacka jest na tyle oddana krytyce kreacji pustego pieniądza, że odejmuje temu procederowi jakiekolwiek władze i czyni z niego „ultraimpotenta”. W pewnym sensie nie dziwi to, gdyż austriacy są bodajże jedyną szkoła ekonomiczną ukazującą w pełni wszystkie negatywne skutki nierynkowych rozwiązań walutowych. Z drugiej jednak strony przedstawiciele szkoły austriackiej są tak bardzo skupieni na ukazywaniu zniszczeń i „błędów w alokacji zasobów” wywołanych przez interwencje państwa na rynku pieniądza, że zapominają kompletnie o tym, że „błedy w alokacji” nie ograniczają się wcale do tych przedsięwzięć, które w wyniku kryzysu upadają, lecz obejmują także tysiące przedsięwzięć, które za sprawą polityki i działań władzy mają przed sobą czasami jeszcze bardzo długie życie. W „Dziejach kapitalizmu” pokazuję właśnie jak bardzo lekceważona przez wielu austriaków sfera „błędnie ulokowanych” zasobów gospodarczych przyczyniła się do stworzenia wielkiej iluzji dobrobytu

            Wielki problem związany z przedstawicielami austriackiej szkoły ekonomii polega przede wszystkim na tym (stwierdzam to z bólem serca, a nie z satysfakcją) polega na tym, że ulegli lub ulegają oświeceniowej wizji dziejów, zgodnie z którą świat został wyrwany z „okresu niemowlęctwa” za sprawą skrajnej ideologii głoszonej od ok. XVIII wieku. Najlepszym przykładem jest tu Mises, który – z całym szacunkiem dla jego dorobku – wypowiadał się na temat wieków średnich czy też chrześcijańskiej filozofii niczym Wolter. Z perspektywy środowiska, w którym wyrósł, czyli blisko współpracujących z władzą Żydów zamieszkujących Galicję, XIX wiek mógł faktycznie przedstawiać się jako apogeum wolności, choć niekoniecznie dla pozostałych narodowości, dla których życie w etatystycznym państwie skłaniało co najwyżej do emigracji. Dla Misesa, którego rodzina została w czasie rewolucji przemysłowej nobilitowana w uznaniu za usługi świadczone na rzecz państwa, wcześniejsze wieki faktycznie musiały wydawać się „ciemnościami”.

            Największą świadomość filozoficzną i historyczną w całej szkole austriackiej miał bez wątpienia Rothbard, który bez skrupułów czerpał z dawnej filozofii oraz wyśmiewał intelektualne bożki Oświecenia, lecz mimo wszystko nawet u niego teza o inflacyjnych korzeniach rewolucji przemysłowej była nieobecna. Co ciekawe, Rothbard poświęcił kilka książek analizom ukazującym jak bardzo „kolesiowski” i wypaczony był XIX i XX wieczny kapitalizm, mimo to nie zdobył się nigdy jednak na postawienie tezy, którą przedstawiłem w „Dziejach kapitalizmu”. Moim zdaniem przypomina to kwestię aborcji, gdzie Mr Libertarian najpierw zaprezentował zasady filozofii prawa własności, a następnie błędnie zaaplikował je do rozważań o życiu płodowym człowieka. W identyczny sposób Rothbard zachował się w kwestii rewolucji przemysłowej: najpierw w błyskotliwy sposób przedstawił wielką fikcję kapitalizmu państwowego (m.in. w „Tajnikach bankowości”, „Classical Economics”, „History of Banking in the United States” czy też „Wall Street, Banks and American Foreign Policy”), a następnie skapitulował i nie pokusił się o tezę stanowiącą konsekwentną ewaluację opisywanych wydarzeń.

            Wielu osobom, które są zwolennikami libertarianizmu oraz sympatyzują z austriacką szkołą ekonomii teza, iż rewolucja przemysłowa, która zapewniła ogrommy skok cywilizacyjny i technologiczny ma swoje źródło w środkach na wskroś etatystycznych może się wydawać obrazoburcza. Wyobrażam sobie, że właśnie tak właśnie pomyśleliby nawet Mises, Rothbard; tak myśli nawet sam Hans-Hermann Hoppe (o czym świadczą jego tezy). Nie dziwi mnie więc, że moja teza nastraja polemicznie oraz wzbudza kontrowersje. Uważam jednak, że nie odbiegam w swoich rozważaniach w żaden sposób od austriackiej teorii pieniądza, gdyż swoją tezę uzupełniam kolejną, o równie istotnym znaczeniu: świat powstały w wyniku rewolucji przemysłowej nie zapewnił nam pokojowej i rzetelnej metody bogacenia się społeczeństw, lecz wprowadził świat na ścieżkę złudnego rozwoju. Otacza nas ogromna ilość przedmiotów i usług dostępnych dziś za sprawą wielkiego skoku cywilizacyjnego, ale jednocześnie ta mnogość dóbr nie oznacza realnego bogactwa, gdyż państwo jest dziś tak potężne, jak jeszcze nigdy. Mamy wokół siebie miliony przedmiotów, ale przecież sama mnogość przedmiotów nie stanowi żadnej miary bogactwa. Szkoła austriacka uczy wszak, że zysk jest czymś subiektywnym, a ogromnym kosztem wielkiego przyrostu przedmiotów i technologii stał się wzrost potęgi państwa. Rozrośnięte, olbrzymie państwa współczesności kontrolują dziś więcej niż kiedykolwiek wcześniej i pomimo propagandy „demokracji i praw człowieka” żyjemy w skrajnie zetatyzowanych społeczeństwach, będących de facto miękkimi totalitaryzmami.

            Szkoła austriacka uczy, że sztuczne zwiększanie pieniądza w obiegu nie tworzy realnego bogactwa, lecz ma jedynie efekt redystrybucyjny. I dokładnie taką tezę stawiam w „Dziejach kapitalizmu”: nasz świat odznacza się tym, że mamy wokół siebie tysiące przedmiotów, jest ich nieporównanie więcej niż 200 lat temu, ale jednocześnie nasza wolność, stanowiąca absolutną podstawę jakkolwiek rozumianego bogactwa, bardzo przez ten czas zmalała, a mechanizm, na bazie którego Brytyjczycy zapoczątkowali ok. 300 lat temu okres bezprecedensowego wzrostu materialnej obfitości jest z góry skazany na porażkę. „Dzieje kapitalizmu” są w tym względzie bardzo pesymistyczne: inflacyjna fikcja rewolucji przemysłowej wpędziła w nas w pułapkę wielkich, światowych wojen oraz totalitaryzmu i wcześniej czy później ulegnie rozpadowi. W obecnym modelu najwięcej dóbr i usług potrafi wyprodukować ten, kto jest najbardziej agresywny. Tak dłużej się nie da; musimy sięgnąć po zasady twardego pieniądza przy możliwie jak najdalej posuniętej decentralizacji w zakresie produkcji pieniądza – trudno o bardziej jednoznacznie „austriacki” przekaz.

            Głoszona przeze mnie teza o tym, że rewolucja przemysłowa dokonała się przede wszystkim w wyniku imperialnego dodruku pieniądza może także budzić zastrzeżenia, iż stanowi milczącą pochwałę środków etatystycznych. Ten fałszywy zarzut może zostać sformułowany przez tych, którzy uważają, iż moje tłumaczenie ogromnego wzrostu technologicznego oraz produktywności z okresu rewolucji przemysłowej imperializmem, handlem niewolnikami, kreacją pieniądza itd. zakłada, iż prawdziwe bogactwo tworzy się dzięki zastosowaniu środków etatystycznych. Nic bardziej mylnego. Po pierwsze, jak już wspomniałem, ogromna liczba dóbr nie świadczy jeszcze o realnym bogactwie. Po drugie, z moich ust nigdy nie pada ani jedna pochwała pod adresem systemu opartego na kreacji pieniądza. I wreszcie, stosowanie środków etatystycznych na dużą skalę może przecież zapewnić osobom związanym z państwem dużą liczbę dóbr (co prawda zawsze czyimś kosztem). W przypadku rewolucji przemysłowej pewna komplikacja polega na tym, że w społeczeństwach zachodnich pojawiło się wiele dóbr, których nie odebrano wszak podbitym ludom Afryki czy Azji, lecz – jak opisuję to dokładnie w „Dziejach” – kluczowe było to, że kolonie zapewniły przewagę w handlu, zwiększony popyt na własną walutę oraz umożliwiały kontrolę lądów i mórz w kontekście militarnym.

            Mam świadomość, że moja książka i postawiona w niej teza są czymś nowym i nieobecnym do tej pory w tym kształcie w ramach tzw. nurtu „asutrolibertariańskiego”, niemniej jednak nie widzę sensu w pisaniu książek, którym wszyscy by wyłącznie potakiwali i mówili „jest tak, jak mówisz”. Mam nadzieję, że zaprezentowane przeze mnie podejście w sposób twórczy odmieni sposób postrzegania dziejów kapitalizmu w naszym środowisku, choć w sporej mierze kwestia odniesienia się do moich tez wynika z wyznawanego światopoglądu. Osoby, które przyjęły oświeceniowy światopogląd wraz z całym dobytkiem (stosunek do filozofii, historii, religii) będą zapewne patrzały na moją tezę wilkiem; z kolei osoby, które podchodzą do Oświecenia realistycznie, mają o wiele większą szansę na to, żeby poprawnie odczytać moją tezę.